ساخت اسید نیتریک در خانه ✅ (روش تضمینی و کم‌هزینه)

ساخت اسید نیتریک در خانه (روش تضمینی و کم‌هزینه)

در وهله اول باید بدانید که ساخت اسید نیتریک در خانه به هیچ عنوان امکان‌پذیر و ایمن نیست. این ماده یکی از قوی‌ترین اسیدها و اکسیدکننده‌های خطرناک است که حتی در مقادیر کم می‌تواند منجر به سوختگی‌های شدید پوستی، آسیب دائمی به چشم و دستگاه تنفسی، یا حتی انفجار در اثر واکنش با مواد آلی شود. فرایند تولید اسید نیتریک نیازمند تجهیزات صنعتی مقاوم به خوردگی، سیستم‌های تهویه تخصصی و کنترل دقیق دما و فشار است که در محیط خانگی وجود ندارد.

علاوه بر خطرات ایمنی، از نظر قانونی نیز تولید و نگهداری این ماده در محیط غیرمجاز ممنوع است. بنابراین اگر به اسید نیتریک نیاز دارید، راه اصولی و بی‌خطر تهیه آن، خرید از فروشگاه‌های معتبر مواد شیمیایی مثل دیجی شیمی از تأمین‌کنندگان قانونی است که محصول را در بسته‌بندی ایمن و با درصد خلوص مشخص عرضه می‌کنند.

مواد مشابه اسید نیتریک برای کاربردهای خانگی

برای کاربردهای خانگی، به جای اسید نیتریک (که بسیار خطرناک و صنعتی است)، می‌توان از مواد ساده‌تر و ایمن‌تر استفاده کرد. این مواد معمولاً در دسترس هستند، قدرت خورندگی کمتری دارند و برای تمیزکاری یا مصارف آموزشی مناسب‌ترند.

شبیه‌ترین ماده خانگی به اسید نیتریک

در محیط خانگی، هیچ ماده‌ای از نظر شیمیایی دقیقاً شبیه به اسید نیتریک نیست؛ چون اسید نیتریک یک اکسیدکننده‌ی بسیار قوی و خطرناک است که فقط در صنعت تولید و مصرف می‌شود. اما اگر منظور شباهت در خاصیت اسیدی و توانایی حل کردن رسوبات یا لکه‌ها باشد، می‌توان سرکه (حاوی اسید استیک رقیق) و آب‌لیمو (حاوی اسید سیتریک طبیعی) را نزدیک‌ترین جایگزین‌های خانگی دانست. این مواد گرچه بسیار ضعیف‌تر از اسید نیتریک هستند، اما همانند آن خاصیت اسیدی دارند و می‌توانند برای رسوب‌زدایی، از بین بردن لکه‌های آهکی، تمیز کردن فلزات سبک یا سفید کردن پارچه‌ها مورد استفاده قرار گیرند.

مسیر کلی ساخت اسید نیتریک

مسیر کلی تولید اسید نیتریک را می‌توان به‌صورت یک روند مرحله‌ای اما ساده این‌طور خلاصه کرد: ابتدا گاز آمونیاک به‌عنوان ماده اولیه تحت شرایط دما و فشار بالا و در حضور کاتالیست‌های فلزی اکسید می‌شود و به اکسیدهای نیتروژن تبدیل می‌گردد. این اکسیدها در گام بعدی با اکسیژن ترکیب شده و مخلوطی از دی‌اکسید نیتروژن و اکسید نیتریک به‌دست می‌آید. سپس این گازها در برج‌های جذب با آب واکنش داده و محلولی از اسید نیتریک رقیق تولید می‌کنند.

چون محلول حاصل به‌طور طبیعی به حدود ۶۸٪ غلظت محدود می‌شود، در صنعت برای دستیابی به اسید نیتریک غلیظ‌تر از فرایندهای تغلیظ ویژه مانند تقطیر آزئوتروپی همراه با اسید سولفوریک یا استفاده از سیستم‌های تحت خلأ بهره می‌گیرند. این مسیر صنعتی نشان می‌دهد که تولید اسید نیتریک یک زنجیره واکنش‌های پیوسته بین گازها و مایعات است که در نهایت محصولی بسیار پرقدرت و کاربردی برای صنایع مختلف به دست می‌دهد.

ساخت اسید نیتریک 98 درصد

ساخت اسید نیتریک غلیظ (۹۸٪) یک فرایند کاملاً صنعتی و پیچیده است که در محیط‌های تخصصی پتروشیمی و صنایع شیمیایی انجام می‌شود و به دلیل خطرات بسیار بالا، امکان تولید ایمن آن در مقیاس خانگی یا کارگاهی وجود ندارد.

تولید گاز نیتروژن اکسید (NO):

ابتدا گاز آمونیاک (NH₃) در حضور کاتالیست پلاتین – رودیم و در دمای حدود ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد اکسید می‌شود. این واکنش به تولید اکسید نیتریک (NO) منجر می‌شود.

تشکیل دی‌اکسید نیتروژن (NO₂):

اکسید نیتریک تولیدشده به سرعت با اکسیژن هوا ترکیب و به دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) تبدیل می‌شود.

جذب در آب (ساخت اسید نیتریک رقیق):

دی‌اکسید نیتروژن در برج‌های جذب با آب واکنش داده و اسید نیتریک با غلظت حدود ۵۰ تا ۶۸ درصد تولید می‌شود.

تغلیظ اسید نیتریک (برای رسیدن به ۹۸٪):

از آنجایی که اسید نیتریک – آب یک آزئوتروپ در حدود ۶۸٪ تشکیل می‌دهند، نمی‌توان با تقطیر ساده به غلظت بالاتر رسید. برای دستیابی به اسید نیتریک ۹۸٪، از روش‌هایی مانند تقطیر آزئوتروپی در حضور اسید سولفوریک غلیظ (H₂SO₄) یا استفاده از مواد خشک‌کننده و سیستم‌های تحت خلأ بهره می‌گیرند. در این مرحله آب باقیمانده گرفته شده و اسید نیتریک بی‌آب یا نزدیک به بی‌آب (۹۸-۹۹٪) حاصل می‌شود.

اسید نیتریک از کجا بخریم؟

اسید نیتریک یکی از مواد شیمیایی پرکاربرد در صنایع مختلف است و برای تهیه آن بهتر است به فروشگاه‌های معتبر مواد شیمیایی مراجعه کنید. فروشگاه دیجی شیمی به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان شناخته‌شده مواد شیمیایی، اسید نیتریک را در گریدهای مختلف (آزمایشگاهی و صنعتی) و در بسته‌بندی‌های متنوع عرضه می‌کند.

خرید از دیجی شیمی این مزیت را دارد که شما می‌توانید با اطمینان از اصالت کالا، مشخصات فنی دقیق و همچنین مشاوره تخصصی پیش از خرید اسید نیتریک متناسب با نیاز خود را انتخاب کنید. این فروشگاه امکان ارسال به سراسر کشور را نیز فراهم کرده و برای صنایع آبکاری، تولید کود، صنایع فلزی و حتی کاربری‌های پژوهشی و دانشگاهی گزینه‌ای مطمئن محسوب می‌شود.

انواع غلظت‌های رایج اسید نیتریک

اسید نیتریک به‌عنوان یک اسید معدنی پرکاربرد، در بازار با غلظت‌های مختلف عرضه می‌شود و هرکدام متناسب با نوع کاربرد در صنایع یا آزمایشگاه‌ها به‌کار می‌روند. امکان تهیه و خرید آن نیز در بازار فراهم است.

اسید نیتریک رقیق (۱۰ تا ۳۰ درصد)

این غلظت بیشتر در محیط‌های آموزشی یا آزمایشگاه‌های کوچک به‌کار می‌رود. به دلیل قدرت خورندگی کمتر نسبت به انواع غلیظ، امکان استفاده‌ی ایمن‌تر برای آزمایش‌های ساده وجود دارد.

در این بازه، اسید نیتریک توانایی حل‌کردن برخی فلزات سبک یا ایجاد واکنش‌های اکسیدکننده‌ی کنترل‌شده را دارد. همچنین در بعضی مصارف خانگی تحت کنترل (مثل کیت‌های آزمایش آموزشی یا برخی محلول‌های تمیزکننده‌ی تخصصی) نیز به‌صورت رقیق‌شده یافت می‌شود. با این حال همچنان تماس مستقیم آن با پوست و چشم خطرناک است.

اسید نیتریک صنعتی متوسط (۵۰ تا ۶۸ درصد)

این دسته پرکاربردترین شکل اسید نیتریک در صنایع به شمار می‌رود. غلظت متوسط آن برای تولید کودهای نیتروژنی مانند نیترات آمونیوم استفاده می‌شود که سهم بزرگی در صنعت کشاورزی دارد. علاوه بر این، در صنایع متالورژی و آبکاری برای تمیزکردن سطح فلزات و آماده‌سازی جهت پوشش‌دهی کاربرد دارد.

این غلظت از نظر پایداری نیز مزیت دارد، چون حمل و نقل و نگهداری آن ساده‌تر از انواع فوق‌غلیظ است و خطر تبخیر یا ناپایداری شدید کمتری ایجاد می‌کند.

اسید نیتریک آزئوتروپیک (حدود ۶۸ درصد)

در این نقطه، محلول اسید نیتریک و آب به ترکیبی پایدار می‌رسند که با تقطیر معمولی دیگر امکان جداکردن آب و افزایش غلظت وجود ندارد. این غلظت به‌عنوان یک استاندارد در صنایع شیمیایی شناخته می‌شود و معمولاً محصولی است که از کارخانه به بازار عرضه می‌گردد. بسیاری از شرکت‌ها ابتدا همین اسید ۶۸٪ را تولید و عرضه می‌کنند و در صورت نیاز به اسید بالاتر، آن را با روش‌های ویژه تغلیظ می‌کنند. این نوع برای مصارف گسترده‌ای از تولید مواد منفجره تا سنتز ترکیبات شیمیایی آلی و غیرآلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اسید نیتریک غلیظ یا دودزا (۹۸ تا ۹۹ درصد)

این بالاترین حد غلظت رایج اسید نیتریک است که به دلیل خلوص زیاد، قدرت اکسیدکنندگی بسیار شدیدی دارد. این ماده معمولاً در صنایع دفاعی و نظامی، برای تولید مواد منفجره خاص یا پیشران‌ها استفاده می‌شود. بخارات متصاعدشده از این اسید به‌شدت خورنده و سمی است و می‌تواند به سرعت به دستگاه تنفسی و چشم‌ها آسیب برساند. به همین دلیل نگهداری آن نیازمند ظروف ویژه از جنس مقاوم به خوردگی و شرایط ایمنی سختگیرانه است. استفاده از این غلظت تنها در محیط‌های صنعتی و آزمایشگاه‌های پیشرفته مجاز و ایمن است.

سخن پایانی

اسید نیتریک یکی از اسیدهای معدنی پرقدرت و استراتژیک است که در بسیاری از صنایع نقش کلیدی دارد. این ماده هم به‌عنوان واکنشگر اصلی در تولید کودهای شیمیایی مثل نیترات آمونیوم به‌کار می‌رود و هم در صنایع فلزی و آبکاری برای تمیزکاری، اچ‌کردن و آماده‌سازی سطوح اهمیت ویژه‌ای دارد. در صنایع نظامی نیز به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی قوی، به‌عنوان ماده پایه در ساخت برخی مواد منفجره استفاده می‌شود.

از دیدگاه شیمیایی، اسید نیتریک به‌سرعت با فلزات و ترکیبات آلی واکنش نشان می‌دهد و همین ویژگی باعث شده در آزمایشگاه‌ها به‌عنوان یک عامل اکسیدکننده مؤثر کاربرد داشته باشد. با این حال، به علت خورندگی بالا و بخارات سمی، کار با آن نیازمند تجهیزات ایمنی و شرایط کنترل‌شده است. در نهایت، اسید نیتریک را باید ماده‌ای دانست که در عین ارزشمندی صنعتی و پژوهشی، به دلیل خطرات جدی، تنها در محیط‌های تخصصی و با رعایت دقیق دستورالعمل‌های ایمنی قابل استفاده است.